Loading...
Bấc đèn, có tên khoa học là Juncus effusus L., còn được gọi với các tên khác như Cỏ bấc đèn, cây Bấc, Tim bấc, hay Đăng tâm thảo. Loài cây này thuộc họ Bấc (Juncaceae). Dược liệu có vị ngọt, hơi nhạt, tính hơi hàn, quy vào các kinh Tâm, Phế, Tiểu trường, có tác dụng thanh tâm, giáng hỏa, lợi thủy và thông lâm.
Mô tả dược liệu
Theo Dược sĩ CKI Nguyễn Quốc Trung, giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM cho biết, Bấc đèn là cây thảo sống lâu năm, có chiều cao trung bình từ 0,5 – 1 m. Thân cây tròn, cứng, mọc thành cụm dày, với phần ruột xốp được tạo thành từ các tế bào hình sao. Lá cây tiêu giảm đáng kể, chỉ còn lại phần bẹ ở gốc thân.
Cụm hoa mọc ở giữa thân, phân nhánh xếp thành hình cầu, bao gồm nhiều hoa đều, lưỡng tính, có màu lục nhạt. Bao hoa khô xác, không phân hóa. Cây có ba nhị, bao phấn hình sợi, bầu với vòi ngắn. Quả nang chứa nhiều hạt nhỏ.
Mùa hoa quả: Từ tháng 3 đến tháng 7.
Phân bố và sinh thái
Chi Juncus L. bao gồm hơn 50 loài trên thế giới, chủ yếu là các loài cỏ sống lâu năm, phân bố rải rác tại các khu vực nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới ẩm. Riêng tại Ấn Độ có khoảng 30 loài. Ở Việt Nam, có 4 loài thuộc chi này, trong đó Juncus effusus L. được sử dụng làm dược liệu. Loài này cũng xuất hiện tại Trung Quốc, Thái Lan và Ấn Độ.
Bấc đèn là cây thảo thường xanh, sống nhiều năm, mọc thành từng khóm và lan rộng trên các vùng đất lầy. Cây có khả năng phát triển theo mức nước bị ngập. Ở Việt Nam, cây phân bố rộng rãi từ vùng ven biển đến trung du và cả khu vực miền núi. Một số địa phương thường khai thác nhiều dược liệu này là Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình và Thanh Hóa. Bấc đèn có khả năng sinh sản mạnh bằng cách đẻ nhánh con từ gốc. Hạt của cây khi rơi xuống bùn đất mới có khả năng nảy mầm tốt.
Bộ phận dùng
Bộ phận sử dụng chủ yếu của cây là lõi thân hay còn gọi là ruột bấc. Sau khi phơi khô, lõi bấc đèn được gọi là Đăng tâm thảo.
Cây thường được thu hái vào tháng 9 – 10. Sau khi thu hoạch, thân cây được cắt và rạch dọc để lấy lõi riêng, sau đó bó thành từng bó và phơi hoặc sấy khô để sử dụng. Lõi bấc khô, còn được gọi là hắc đèn hoặc đăng tâm, có thể dùng làm bấc đèn dầu hoặc làm thuốc chữa bệnh.
Người ta có thể dùng nguyên sợi bấc hoặc làm thành bọt bằng cách tẩm bấc với nước cơm, sau đó phơi khô để dễ tán thành bột. Khi sử dụng, bọt bấc được thả vào nước, phần nổi lên trên sẽ được vớt ra để dùng.
Thành phần hóa học
Trong cây bấc có chứa tinh dầu với các thành phần chính như linalool, undecan-2-on, tridecan-2-on, 1,2-dihydro, 1,5,8-trimethylnaphthalen, α-ionon, β-ionon, β-bisabolen, 6,10,14-trimethyl pentadecan-2-on, α-cyperon, effusol và juncusol.
Ngoài ra, cây còn chứa araban, phlobaphen, methyl pentosane cùng một hợp chất cycloartan lacton glucoside có tên juncosid Z đã được tách và xác định cấu trúc. Trong quả và cành non có chứa các axit amin, đường tự do, glucose, galactose và saccharose. Phần ruột bấc có chứa cellulose, dầu béo và protein.
Tác dụng dược lý của cây Bấc đèn
Nước sắc từ ruột thân cây có tác dụng chống sỏi thận, lợi tiểu và giải độc. Rễ cây cũng có tác dụng lợi tiểu.
Công dụng của cây Bấc đèn
Giảng viên Trường Cao đẳng Dược Hà Nội cho hay, Bấc đèn có vị ngọt, nhạt, tính hơi hàn, quy vào các kinh Tâm, Phế, Tiểu trường, có tác dụng thanh tâm, giáng hỏa, lợi thủy và thông lâm.
Trong y học cổ truyền, cỏ Bấc đèn có nhiều công dụng như:
Hạ sốt, chữa tâm phiền, tim hồi hộp, khó ngủ
Lợi tiểu, tiêu phù thũng
Điều trị vàng da, viêm họng, miệng lưỡi lở loét
Liều dùng: 2 – 8g/ngày, dùng dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.
Lưu ý: Do có tính hàn, những người bị trúng hàn hoặc tiểu tiện không kiểm soát được không nên sử dụng.
Một số bài thuốc dân gian
Chữa tiểu tiện ít, khó tiểu, phù thũng
Bài 1: Bấc đèn 8g, nước 250ml. Đun sôi trong 15 phút, chia thành ba lần uống trong ngày.
Bài 2: Bấc đèn 8g, Mộc thông, Mã đề, Cỏ xước mỗi vị 12g. Sắc thuốc và uống ba lần trong ngày.
Chữa tiểu buốt, tiểu đục, tiểu ra máu
Bấc đèn, Rễ cỏ tranh mỗi vị 8g, sắc uống trong ngày.
Chữa tiểu đỏ, tiểu gắt
Bấc đèn 9g, Xa tiền tử, Biển súc, Hoàng bá mỗi vị 9g, Mộc thông, Hoạt thạch mỗi vị 6g.
Sắc với 800ml nước, đun nhỏ lửa còn 250ml, chia thành ba lần uống trong ngày. Dùng liên tục trong 10 ngày.
Chữa tim hồi hộp, miệng khát
Bấc đèn 4g, Lá tre, Mạch môn mỗi vị 12g. Sắc thuốc uống.
Chữa viêm họng, lở loét miệng
Bấc đèn đốt tồn tính, nghiền thành bột rồi bôi vào chỗ lở loét hoặc thổi vào họng.
Chữa mất ngủ
Bài 1: Cỏ bấc đèn 2g, cho vào 400ml nước, đun nhỏ lửa còn 100ml, uống thay trà hàng ngày. Liệu trình 15 ngày.
Bài 2: Cỏ bấc đèn 3g, Đạm trúc diệp 9g, hãm với nước uống thay trà hàng ngày.
