Ma hoàng (Herba Ephedrae) là một vị thuốc phổ biến trong Đông y, thường được sử dụng để điều trị cảm cúm, hạ sốt, giảm ho và các triệu chứng liên quan.
Thu hái và chế biến Ma Hoàng
Theo Dược sĩ, giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM cho biết, Ma hoàng có tên khoa học Ephedrae, trong đó “Epi” nghĩa là “trên” và “Hedrae” nghĩa là “đất”, ám chỉ cây thuốc mọc trên đá. Tên gọi Ma hoàng được xuất phát từ vị cay tê (ma) và màu vàng (hoàng) đặc trưng của cây.
Bộ phận dùng: phần ngọn hoặc phần trên mặt đất. Rễ của cây cũng có thể sử dụng với tác dụng khác biệt.
Ma hoàng thường được thu hái vào mùa thu. Trong tác phẩm cổ Thần nông bản thảo của Trung Quốc có đề cập rằng, Ma hoàng nên được thu hái vào đầu mùa thu khi thân cây vẫn còn hơi xanh, loại bỏ các mấu và quả. Khoa học hiện đại đã chứng minh kinh nghiệm này là chính xác. Khi thu hoạch vào mùa thu, hàm lượng hoạt chất đạt 100%, nhưng vào mùa đông chỉ còn 50%, và mùa xuân chỉ còn khoảng 25-30%.
Thân và rễ của cây chứa nhiều alkaloid, trong khi mấu và quả có hàm lượng rất ít. Khi cây già, thân chuyển sang màu nâu, thuốc sẽ mất hiệu lực và chỉ còn được sử dụng làm thức ăn cho gia súc như trâu, bò.
Bào chế: Ma hoàng được phơi khô hoặc sấy. Một phương pháp bào chế phổ biến là chích mật: cho một ít nước vào mật ong, khuấy đều, rồi đun sôi. Sau đó, cho Ma hoàng đã thái lát vào và sao nhỏ lửa cho đến khi dính tay.
Cách bảo quản: Bảo quản Ma hoàng ở nơi khô ráo và thoáng mát.
Thành phần hóa học:
Ma hoàng là một vị thuốc lâu đời trong y học cổ truyền, được nghiên cứu vào những năm 1985-1987 bởi hai nhà khoa học Nhật Bản, Nagai và Hamanashi. Họ đã chiết xuất thành công một alkaloid quan trọng từ Ma hoàng, đó là Ephedrin. Ephedrin trở thành thành phần chính trong thuốc Tây y. Các nghiên cứu sau này cũng chỉ ra rằng hàm lượng hoạt chất trong Ma hoàng có sự biến đổi tùy thuộc vào nguồn gốc cây.
Ephedrin chiếm tỷ lệ cao nhất trong các alkaloid của cây, với khoảng 1,3%.
Tính vị và tác dụng theo Đông y:
Ma hoàng có tác dụng giải cảm, làm ra mồ hôi, giảm ho, trừ đờm, lợi tiểu và giảm phù. Cây được dùng trong các bệnh như cảm lạnh, ho lâu năm, viêm khí quản, hen suyễn, phát ban, và đau xương khớp.
-
Rễ Ma hoàng có tác dụng cầm mồ hôi, với vị ngọt và tính bình hòa.
-
Thân và cành có tác dụng làm ra mồ hôi mạnh hơn.
-
Liều lượng cao giúp làm ra mồ hôi nhiều, trong khi liều lượng thấp hoặc không có đốt làm giảm hiệu quả này.
Liều dùng: 5-12g. Giảm liều cho người suy nhược, dùng liều cao khi chữa đau khớp do phong thấp.
Tác dụng dược lý:
-
Hạ nhiệt: Tinh dầu của Ma hoàng có tác dụng hạ nhiệt đối với chuột nhắt bình thường.
-
Gây mồ hôi: Mặc dù tác dụng này rõ rệt nhưng chưa được giải thích đầy đủ qua thực nghiệm.
-
Tác dụng thần kinh giao cảm: Ephedrin làm giãn phế quản, giảm nhu động ruột và dạ dày, kích thích cơ tim đập nhanh, co mạch máu ngoại vi gây tăng huyết áp chậm và kéo dài. Ngoài ra, nó còn giúp tinh thần phấn chấn, giảm tác dụng của thuốc ngủ, hưng phấn trung khu hô hấp.
-
Lợi tiểu: Alkaloid có tác dụng lợi tiểu rõ rệt, kích thích bài tiết nước bọt và dịch vị.
-
Kháng virus: Tinh dầu của Ma hoàng có khả năng ức chế virus cúm.
Một số bài thuốc:
Trị cảm lạnh: Ma hoàng Quế chi thang: Ma hoàng 8g, Quế chi 6g, Hạnh nhân 8g, Cam thảo 4g, nước 600ml. Sắc Ma hoàng trước, loại bỏ lớp bọt rồi thêm các dược liệu còn lại. Sắc còn 200ml, uống ấm để ra mồ hôi.
Trị ho suyễn, viêm phổi, viêm phế quản cấp: Ma hạnh thạch cam thang: Ma hoàng, Hạnh nhân, Cam thảo, Bách hộ mỗi vị 8g, Thạch cao sống 40g, Cát cánh, Hoàng cầm 12g.
Trị viêm phế quản mãn tính, hen suyễn kéo dài: Tiểu thanh long thang: Ma hoàng 8-12g, Bạch thược 12g, Quế chi 8g, Can khương 8-12g, Bán hạ 6-10g, Chích thảo 6-10g, Tế tân 4-6g, Ngũ vị tử 4-6g, thêm Thạch cao sống 40g nếu có sốt.
Lưu ý:
-
Giảng viên Trường Cao đẳng Dược Hà Nội cho hay, Không dùng cho người cảm lạnh ra mồ hôi nhiều.
-
Thận trọng với người cao huyết áp, suy tim.
-
Liều cao có thể gây mồ hôi đầm đìa, tinh thần hỗn loạn, thở yếu, tay chân lạnh. Dùng Nhân sâm, Phụ tử để điều trị.
-
Không dùng Ma hoàng cùng Kỵ Tế tân và Thạch vi.
-
Không dùng cho người thổ huyết, suy nhược cơ thể, hoặc phụ nữ mang thai.
