Thầy thuốc đông y chia sẻ về dược liệu thiên môn đông

Thiên môn đông là dược liệu quý, có tác dụng bồi bổ sức khỏe, nâng cao thể trạng và điều trị một số bệnh lý như tiểu đường, ho có đờm, miệng lở, đau nhức cơ thể do hư lao.

Mô tả dược liệu thiên môn đông

Tên gọi khác: Theo y học cổ truyền địa môn đông, thiên môn, duyên môn đông, điên lặc, kim hoa, tương mỹ, mãn đông, dây tóc tiên, thiên văn đông,… Tên khoa học: Asparagus cochinchinensis. Họ: Hành tỏi (danh pháp khoa học: Liliaceae)

Đặc điểm thực vật: Thiên môn đông là loài thực vật dạng bụi leo, sống nhiều năm, cây có chiều cao trung bình từ 1.2 – 1.5m. Cành hình trụ, có gai cong và mọc xoắn vào nhau, tạo thành từng bụi dày. Các cành nhỏ của cây biến đổi thành lá có đầu nhọn và hình lưỡi liềm, được gọi là diệp chi. Một số lá tiêu biến thành các vảy nhỏ. Hoa của cây thiên môn có màu trắng, thường mọc thành chùm, mỗi chùm có khoảng 1 – 2 hoa Rễ củ, thường mọc thành chùm và có hình thoi. Hoa mọc thành cụm, màu trắng, mỗi cụm thường có khoảng 1 – 2 hoa. Cây ra hoa vào tháng 3 – 5 và sai quả vào tháng 6 – 9 hằng năm. Quả hình cầu và bên trong chứa hạt màu đen.

Bộ phận dùng: Rễ củ của cây thiên môn thường được thu hái để làm thuốc. Chỉ dùng củ rễ cứng, mịn, mặp, chắc và bên ngoài màu trắng vàng.

Phân bố: Loài thực vật này mọc hoang ở nhiều tỉnh miền Trung và một số đảo như Côn Đảo, Phú Quốc,… Hiện nay thiên môn đông còn được trồng ở nhiều địa phương khác để làm cảnh, hàng rào và làm thuốc chữa bệnh.

Thu hái – sơ chếL: Thu hoạch rễ vào tháng 10 – 12 hằng năm (chỉ thu hái rễ của cây đủ 2 năm tuổi). Sau khi đào rễ lên, cắt bỏ rễ con và rửa sạch đất cát. Sau đó tẩm nước lên cho mềm, đồ chín, bóc vỏ và rút bỏ lõi. Cuối cùng thái nhỏ rễ, đem phơi hoặc sấy khô. Hoặc có thể sơ chế thiên môn theo các cách sau: Rửa sạch, bỏ lõi, ủ cho mềm, sau đó thái phiến và phơi khô. Rửa sạch, bỏ lõi, thái phiến và đem phơi khô, dùng dần. Cạo bỏ vỏ ngoài, sau đó rút bỏ lõi, đồ chín, phơi cho khô, tẩm rượu qua 1 đêm, tiếp tục đồ và phơi khô hoàn toàn.

Bảo quản: Bảo quản ở nơi khô ráo và ít độ ẩm bởi dược liệu này dễ bị ẩm mốc và hư hại.

Thành phần hóa học: Thiên môn đông chứa một số thành phần hóa học như beta-sitosterol 5, 5-methoxymethyl furfural, yamogenin, xylose, glucose, sarsasapogenin, asparagine, proline, alanine, valine, tyrosine, methionine, sucrose, acid amin, rhamnose,…

Vị thuốc thiên môn đông

Tính vị: Vị ngọt, đắng, tính hàn, không có độc. Tuy theo ghi chép của Bản Kinh, thiên môn đông lại có vị đắng và tính bình.

Qui kinh: Qui vào kinh Phế và Thận.

Tác dụng dược lý

Theo Đông y: Tác dụng: Thầy thuốc Y học cổ truyền Sài Gòn cho biết vị thuốc có tác dụng lợi tiểu tiện, khu hàn nhiệt, khử nhiệt trúng phong, dưỡng cơ bì, nhuận ngũ tạng, bổ ngũ lao, thất thương, thông thận khí, ích bì phu,… Chủ trị: Suy nhược ở người cao tuổi, mắt mờ, người gầy ốm, hen suyễn, ho ra máu, lao phổi, ho lao, điếc, phế nuy gây nôn ra mủ,…
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại: Tác dụng ức chế khối u: Thiên môn đông có tác dụng ức chế tế bào bạch cầu ở chuột nhắt thực nghiệm bị viêm hạt hạch bạch huyết cấp và mãn tính.

Tác dụng kháng khuẩn: Nước sắc từ dược liệu có tác dụng ức chế phế cầu khuẩn, trực khuẩn bạch cầu, tụ cầu khuẩn vàng, liên cầu khuẩn nhóm A và B. Dược liệu có tác dụng diệt ấu trùng muỗi và ruồi. Ngoài ra nước sắc từ thiên môn còn có tác dụng cường tráng, lợi tiểu, giảm ho và thông tiện.

Cách dùng – liều lượng: Thiên môn đông được dùng ở dạng thuốc sắc, hoàn, thuốc bột hoặc dạng cao lỏng. Liều dùng trung bình từ 6 – 12g/ ngày.

Bài thuốc trị bệnh từ vị thuốc thiên môn đông

Bài thuốc ôn bổ hạ nguyên, dưỡng huyết và tư âm: Chuẩn bị: Sinh địa và thiên môn đông (bỏ lõi) mỗi thứ 80g, nhân sâm 40g, 9 quả táo tàu và một ít rượu. Thực hiện: Cho thiên môn và sinh địa vào bình bằng gỗ cây liễu, sau đó đổ rượu vào rửa sạch. Chưng chín rồi phơi 9 lần cho đến khi khô hoàn toàn. Thêm nhân sâm vào, tàn thành bột rồi trộn với thịt táo tàu giã nát làm thành viên (viên to bằng hạt ngô đồng). Ngày dùng 3 lần, mỗi lần 3 viên uống trước khi ăn.

Bài thuốc giúp nuôi dưỡng làn da: Chuẩn bị: Hồ ma nhân, thục địa và thiên môn bằng lượng nhau. Thực hiện: Đem dược liệu tán thành bột mịn, sau đó trộn với mật ong, làm thành viên hoàn (hoàn to bằng hạt long nhãn). Mỗi lần dùng 20 viên uống với nước ấm.

Bài thuốc trị tiêu khát: Chuẩn bị: Ngũ vị tử, thiên môn và mạch môn bằng lượng nhau. Thực hiện: Đem dược liệu nấu đặc thành cao, sau đó thêm mật ong vào và để dùng dần.