Tìm hiểu về dược liệu Đông y mang tên xuyên sơn giáp

Xuyên sơn giáp là vảy cứng phơi khô hoặc sao vàng của con tê tê. Dược liệu này được sử dụng để điều trị u xơ tuyến tiền liệt, bế kinh, tắc sữa, xơ gan, bệnh trĩ,…

Tổng quan về xuyên sơn giáp

Theo trang tin tức Dược học Việt Nam xuyên sơn giáp hay vảy con tê tê, bào sơn giáp, vảy con trút. Tên khoa học: Manis pentadactyla L. Họ: Tê tê (danh pháp khoa học: Manidae)

Tê tê là loài động vật quý hiếm, có bề ngoài gần giống với loài bò sát. Tuy nhiên đây là loài động vật có vú, đẻ con và nuôi con bằng sữa. Toàn thân tê tê cứng và được bao phủ bởi các vảy lớn, chỉ chừa phần bụng phía dưới. Vảy tê tê cứng, nhọn và được cấu tạo từ keratin giống như lông, móng, sừng,… của các loài động vật có vú khác. Thông thường tê tê có chiều dài trung bình từ 30 – 100cm, con đực thường lớn hơn con cái, có đặc tính chậm chạp, hiền lành. Loài động vật này tự vệ bằng cách phun xịt dung dịch có mùi hôi ở tuyến gần hậu môn.

Bộ phận dùng: Vảy cứng của tê tê được dùng làm thuốc. Theo kinh nghiệm dân gian, vảy ở đuôi có đặc tính dược lý mạnh nên dùng làm thuốc là tốt nhất.

Phân bố: Tê tê sinh sống những vùng rừng rậm nhiệt đới ở châu Phi và châu Á.

Thu bắt – sơ chế: Thu bắt tê tê bằng cách ném đất cát vào, sau đó con vật tự cuộn tròn lại. Khi bắt về, bỏ vào nước sôi, vảy sẽ tự rụng. Sau đó dùng vảy rửa sạch và phơi khô. Vảy tê tê được bào chế theo những cách sau đây:

Không bao giờ được dùng sống.
Nướng phồng vảy, sau đó đốt cháy, tẩm giấm, mỡ, nước tiểu của trẻ nhỏ hoặc dầu mỡ rồi sao với đất, nướng hoặc sao với bột hến.
Ngâm trong nước vôi lỏng (5 lít nước với 20g vôi tôi) trong 1 ngày đêm. Sau đó rửa lại nhiều lần với nước sạch. Lấy vảy để riêng cho khô, thêm cát vào và rang nóng. Sao chi đến khi vảy vàng và phồng lên, bảo quản trong lọ và đậy kín. Khi dùng có thể giã dập, tán bột, tẩm nước tiểu trẻ em hoặc tẩm giấm.
Rửa vảy cho sạch, sau đó phơi khô, tẩm giấm, sao đến khi vảy vàng và phồng lên là được.

Vị thuốc xuyên sơn giáp

Tổng quan về vị thuốc xuyên sơm giáp trong Y học cổ truyền.

Tính vị: Vị mặn, tính hơi hàn, có độc.

Qui kinh: Quy vào kinh Can và Vị.

Tác dụng dược lý:

Theo Đông Y: Công dụng: Hoạt huyết thông kinh, thông tia sữa, bài nùng và tiêu thũng. Chủ trị: Ung nhọt mới phát, loa lịch, trưng hà, kinh bế, sữa tắc, ít sữa, tý thống và phong thấp.
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại: Vảy tê tê có tác dụng tăng số lượng bạch cầu và nâng cao chức năng miễn dịch của cơ thể.

Cách dùng – liều lượng: Xuyên sơn giáp được dùng bằng cách sắc uống, tán bột làm hoàn,… Mỗi ngày dùng từ 6 – 12g.

Một số bài thuốc chữa bệnh từ xuyên sơn giáp

Bài thuốc chữa ung thư tuyến trạng loại đàm uất khí kết và can uất khí trệ: Chuẩn bị: Nga truật 10g, long quỳ 30g, hạ khô thảo 20g, đảm nam tinh 10g, hải tảo 15g, thiên hoa phấn 20g, bạch anh 20g, đương quy 15g, đan sâm 30g, can thiền bì 15g, xuyên sơn giáp 10g. Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang, chia nước sắc thành 2 lần và dùng hết trong ngày.

Bài thuốc chữa vú sưng to và viêm tuyến vú: Chuẩn bị: Tạo giác thích và xuyên sơn giáp mỗi thứ 6g. Thực hiện: Đem sắc uống.

Bài thuốc chữa tắc tia sữa: Chuẩn bị: Vảy tê tê 10g. Thực hiện: Sắc uống ngày 1 lần, đồng thời cần kết hợp với châm cứu để đả thông kinh mạch.

Bài thuốc chữa sản phụ ít sữa: Chuẩn bị: Xuyên sơn giáp một lượng vừa đủ. Thực hiện: Đem nướng, sau đó tán nhỏ. Mỗi lần dùng 4g uống cùng với ít rượu, ngày dùng 2 lần.

Bài thuốc giúp thông sữa: Chuẩn bị: Thiên hoa phấn, xuyên khung, mộc thông, cát canh, xuyên sơn giáp (sao vàng), đương quy, thược dược, phục linh, các vị bằng lượng nhau. Thực hiện: Trộn đều các vị, mỗi lần dùng 50g sắc với 500ml nước, còn lại 200ml và chia thành 3 lần uống, dùng hết trong ngày.

Bài thuốc chữa mụn nhọt: Chuẩn bị: Bạch chỉ 5g, hoàng kỳ 6g, xuyên sơn giáp 10g, đương quy 6g, gai bồ kết (tạo giác thích) 8g. Thực hiện: Đem sắc với 600ml nước còn lại 200ml, chia thành 3 lần và dùng hết trong ngày.

Bài thuốc chữa tràng nhạc lở loét: Chuẩn bị: 1 ít xuyên sơn giáp. Thực hiện: Đốt, nghiền nát và đắp vào.

Bài thuốc trị u buồng trứng: Chuẩn bị: Ngũ linh chi, đại hoàng, ngũ linh chi, tam lăng và nga truật đều sao giấm, xuyên sơn giáp sao và xạ hương. Thực hiện: Sắc uống.

Chữa chứng huyết niệu vô căn: Chuẩn bị: Bột xuyên sơn giáp. Thực hiện: Mỗi ngày dùng 1.5g bột uống trước khi đi ngủ.

Trị bướu cổ: Chuẩn bị: Cam thảo đất 12g, huyết đằng 12g, ích mẫu 12g, hoàng cung trinh nữ 6g, huyền sâm 12g, xuyên sơn giáp (sao cát cho phồng) 1g, thương nhĩ 12g, uất kim 10g, lá bưởi bung 14g, bồ công anh 16g, tam thất 8g. Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang và chia thành 3 lần dùng.

Y sĩ Y học cổ truyền Sài Gòn cũng lưu ý không dùng khi mụn nhọt đã phá miệng và người hư nhược.